Słownik terminów stosowanych w pedagogice specjalnej. (proszę zgłaszać propozycje)
afazja
Zaburzenie funkcji językowych powstałe w wyniku uszkodzenia mózgu.
Dosłownie "afazja" oznacza całkowitą utratę zdolności do mowy.
Afazja to sytuacja, w jakiej osoba chora, która dotychczas nie miała żadnych problemów z funkcjami językowymi – ma trudności z mówieniem lub rozumieniem mowy, ma również problemy z pisaniem i czytaniem. Objawy polegające tylko na trudnościach z pisaniem lub czytaniem, bez zaburzeń mowy jako takiej, traktowane są osobno, jako aleksja (bądź dysleksja nabyta) i agrafia (lub dysgrafia nabyta).
Pojęcie afazji nie dotyczy żadnej konkretnej choroby, opisuje pewną grupę objawów wywołanych uszkodzeniem mózgu, którego przyczyny mogą być różne.
Afazja powstaje w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego bez względu na czynnik, który je wywołuje. Najczęściej uszkodzenie powstaje w wyniku urazu czaszkowo-mózgowego, udaru mózgu, procesu ekspansywnego, bądź procesu neurodegeneracyjnego prowadzącego do otępienia, tak więc afazja jest często kojarzona z tymi właśnie chorobami. Jest objawem ogniskowym, a więc jednoznacznie potwierdza zaburzenie neurologiczne i teoretycznie pozwala na wnioskowanie o lokalizacji uszkodzenia w mózgu.
Współcześnie wiemy, że zaburzenia mowy nie powstają tylko i wyłącznie po zniszczeniu tzw. "ośrodków mowy" – tkanki nerwowej w określonej części kory mózgu na powierzchni lewej półkuli. Afazja może powstać także w wyniku uszkodzenia prawej półkuli, struktur podkorowych i wzgórza, jak i włókien nerwowych łączących "ośrodki mowy" z innymi okolicami kory mózgu, bądź ze strukturami podkorowymi i wzgórzem.
Afazja nie jest wynikiem niedowładu, paraliżu, czy niedoczulicy mięśni artykulacyjnych narządu mowy (tj. mięśni krtani, języka, podniebienia, ust itp.). Zaburzenia takie, jak też zaburzenia mowy wywołane uszkodzeniem móżdżku i obwodowego układu nerwowego zaliczane są do dyzartrii.
Niemożność porozumienia się z otoczeniem, utrata zdolności do przekładania myśli na słowa, jest doświadczeniem niezwykle traumatycznym. Prowadzi do izolacji osoby chorej od najbliższych i całego społeczeństwa. Dlatego niezmiernie istotne jest aby każdy, kto ma kontakt z osobą dotkniętą takim inwalidztwem, posiadał pewną minimalną wiedzę na ten temat. Brak zrozumienia osoby chorej i nieumiejętne nawiązywanie z nią kontaktu może wywoływać lęk u osób najbliższych i dodatkowo pogłębiać izolację osoby chorej. Może się też niekiedy zdarzyć, że otoczenie osoby chorej, a nawet i najbliżsi, w ogóle zaniechają prób nawiązania głębszego kontaktu, spychając osobę chorą na margines grupy rodzinnej, deprecjonując i ignorując jej potrzeby i możliwości. Brak wiedzy o afazji może niekiedy prowadzić nawet do sytuacji, w jakiej osoby postronne a nawet najbliżsi przypisują objawy afazji niskiej inteligencji, chorobie psychicznej, czy złej woli osoby chorej. Tymczasem afazja jest zaburzeniem spotykanym dość często i warto podkreślić, że nie wiąże się z przemianą osoby chorej w kogoś złośliwego, ani z drastycznym ograniczeniem jej zdolności intelektualnych.
Afazja nie jest też zaburzeniem myślenia. Oczywiście może się zdarzyć, że w wyniku choroby neurologicznej wywołującej objawy afazji uszkodzenie mózgu prowadzi także i do innych problemów, łącznie z degradacją intelektualną, niemniej jednak nie są to zjawiska zależne od afazji. Rehabilitacją osób cierpiących z powodu afazji w zakresie funkcji językowych zajmują się neuropsycholodzy i logopedzi.
Klasyfikacja Weisenburga i McBride
Najprostszą i najbardziej popularną jest klasyfikacja T.H. Weisenburga i K.E. McBride z lat 30. XX wieku. Klasyfikacja ta znajduje powszechne zastosowanie z medycynie:
Afazja głównie ekspresyjna, ruchowa, motoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami mówienia.
Afazja głównie impresyjna, czuciowa, sensoryczna – gdy przeważają objawy związane z zaburzeniami rozumienia.
Afazja mieszana (czuciowo-ruchowa) – gdy występują objawy zarówno zaburzeń mówienia, jak i rozumienia.
Afazja całkowita, totalna, globalna – gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.
Afazja amnestyczna, nominalna, nominacyjna, anomia – gdy główne problemy polegają na trudnościach z nazywaniem obiektów i odnajdywaniem potrzebnych słów w trakcie konwersacji (objawy te są obecne w każdej afazji, ale mogą występować także oddzielnie, najczęściej jako stan zejściowy po poważniejszych zaburzeniach afatycznych.
Klasyfikacja Jadwigi Szumskiej
Klasyfikacja ta została opracowana przez Zespół Neurochirurgii Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polskiej Akademii Nauk[13] i nawiązuje do koncepcji A.R. Łurii:
Afazja czołowa (ruchowa):
a) afazja wieczka czołowego (afazja Broki);
b) zaburzenia mowy wywołane uszkodzeniem dodatkowej okolicy motorycznej (bardzo specyficzny obraz zaburzeń, obserwowany zwykle po operacji tylnej okolicy czołowej przystrzałkowej, gdzie chorzy nagle tracą całkowicie zdolność mówienia, aby równie nagle ją odzyskać w 3 do 5 dni po zabiegu);
c) zaburzenia mowy wywołane uszkodzeniem okolicy przedczołowej (afazja dynamiczna w klasyfikacji Łurii).
Afazja skroniowa (słuchowa, afazja Wernickego).
Afazja ciemieniowa:
a) afazja wieczka czołowo-ciemieniowego (aferentna afazja motoryczna w klasyfikacji Łurii);
b) afazja ciemieniowo-potyliczna (afazja semantyczna w klasyfikacji Łurii);
c) afazja ciemieniowo-skroniowo-potyliczna (niejednorodny obraz zaburzenia, z możliwym współwystępowaniem akalkulii i agnozji wzrokowo-przestrzennej).
